This post is part of a series of essays bundled under “Travelling without moving”. Intro of that series can be found here.

My 2020 journey started with a Direct Message via Twitter from Mark Storm on Feb 8, 2020 a couple of weeks before the first formal lockdown in Belgium on 13 Mar 2020

Mark says “Maybe you will find this an interesting essay about Mark Rothko. Have a great Sunday, Mark”

Thanks for sharing, Mark! And yes, I found it interesting, in as much that I choose it as the start of this series 😉

Here is the direct link (Dutch only) to the Rothko essay (PDF) by Dutch philosopher Joke J. Hermsen. The essay is about the effect of stillness on an audience in front of a Rothko painting. It is an ode to Kairos (time as experience) as opposed to Chronos (time as clock-time).

Some highlight from the essay:

Het onmenselijke geweld van de oorlog bracht hem ertoe een laatste zoektocht naar de kern van menselijkheid te ondernemen: ‘Ik wil mensen daarheen brengen waar ze hun menselijkheid weer kunnen ervaren.’ En dat kan volgens hem alleen als een kunstwerk ‘tijdloze momenten schept’, die de mens tot een nieuwe ervaring van zichzelf en vervolgens tot een nieuw inzicht over de wereld kan inspireren.

The inhumane violence of the war had induced him into a last quest for the essence of humanity: “I want to lead people to a place where they can experience their humanity again”. And he believes that is only possible when a piece of art “creates timeless moments”, inspiring men to a new experience of himself and subsequently new insights about the world.

Er bestaan geen goede schilderijen die over niets gaan

There are no good painting that are about nothing

Om ‘te kunnen worden die je bent’, dienen de oude waarheden en inzichten als het ware opgeschort te worden. Het is een ervaring die door Nietzsche ook wel extatisch wordt genoemd, omdat het letterlijk een uitstaan naar is, kortom een zich openstellen voor en zich overgeven aan het onbekende. Rothko spreekt in dit geval van ‘transcendentale ervaringen’

In order “to be able to become who you are”, old truths and insights need to be postponed. Nietzsche labelled such experiences as ecstatic – literally standing-out – opening up to and surrendering to the unknown. Rothko speaks in this case of “transcendental experiences”

Deze ‘transcendentale ervaring’ wordt door Rothko een ‘tijdloos moment’ genoemd, omdat deze niet aan de klok gebonden tijd als het ware haaks staat op of inbreekt in de as van de lineaire tijd.

This “transcendental experience” is called a “timeless moment” by Rothko, because this non-clocked time is at odds with or breaks into the axis of linear time.

De identiteit van de toeschouwer wordt voor een moment doorbroken, waardoor hij de indruk heeft niet langer tegenover het werk te staan, maar er door omringd of opgezogen te worden

The spectator’s identity is momentarily broken, giving him the impression that he is no longer facing the work, but is surrounded or absorbed by it

The essay encouraged me to go and buy Joke Hermsen’s book “Stil De Tijd – Pleidooi voor een langzame toekomst”, as far as I know only available in Dutch.

The suggested translation for the title is “Stop the clocks – Manifesto for a Slow Future”, although I feel that “plea” is probably a better translation than “manifesto”, and I would have translated “Stil De Tijd” as “Silence the clocks”. I wrote about time in the past, and in this post from May 2018, I already mentioned Joke Hermsen.

Here are some of my notes/highlights/moods from the book.

Tijd schept ruimte

Time shapes space

Verlangen te realiseren wat er nog niet is.

Desire to realise what is not

Opnieuw zien we hier hoe zowel het wachten als het openlaten van de tijd en het opschorten van betekenisgeving aan de oorsprong staan van de creativiteit en het denken.

Again, we see how waiting as well as leaving space for time and the suspension of giving meaning are at the source of creativity and thinking

Het wachten (attente) is voor Blanchot dan ook het vrijleggen van een ander soort aandacht (attention), die zich niet op het reeds bekende van de verwachting richt, maar op het onbekende, het onverwachte, het nog niet ingevulde.

The waiting (attente) is for Blanchot the release of another sort of attention (attention), not pointing towards the known knows of the expectation, but towards the unknown, the unexpected, what has not yet been filled in.

Picasso: ‘Ik zoek niet – ik vind.’ Over dat onderscheid tussen zoeken en vinden, zegt Picasso: ‘Zoeken, dat is uitgaan van het oude in een willen vinden van het reeds bekende in het nieuwe. Vinden, dat is het volledig nieuwe. Alle wegen zijn open, en wat gevonden wordt, is onbekend. Het is een waagstuk, een avontuur.’

Picasso: “I don’t search – I find”. About that difference between searching and finding, Picasso says: “Searching is starting from the past, in an effort to find the already known in the future. Finding, that’s what’s completely new. Alle options are open, and what is being found, is unknown. It is a venture, an adventure”

Belangeloze aandacht

Disinterested attention

Last highlight:

Die creativiteit wordt aangewakkerd als we ons bij tijd en wijle aan het regime van de klok kunnen onttrekken en ons durven overgeven aan ervaringen die haaks staan op het gestaag voorttikken van de wijzers. Wachten, vervelen, luieren, mijmeren, nadenken en nietsdoen, zijn vormen van ontvankelijke passiviteit waarmee men in deze rusteloze, door de economie opgedreven tijden misschien weinig applaus zal oogsten, maar die in vrijwel alle hier opgenomen essays noodzakelijk bleken voor de mens en voor de wereld om niet te verstarren en te verharden.

That creativity is encouraged when we can detach us from time to time from the regime of the clock and dare to surrender to the experiences that are orthogonal to the ongoing ticking of the moving clock-hands. Waiting, being bored, idle, musing, reflecting and doing nothing, are all forms of receptive passivity that are not really appreciated by the inflated time of the economy, but that are essential in all essays of this publication, essential for the humans and the world in order not to fossilize, become rigid, petrify and harden.

I make similar reflections during my bike tours in nature, asking myself who is the real me, what is my original rhythm, finding my own rhythm, re-finding myself.

During one of those tours, I spotted a path to my right, with no signage, leading into some small woods and boskets. A small hesitation, but in a blink, I decided to turn right, right into the unknown.

Only a couple of minutes later, I found myself in an open space, in the middle of the green, in almost complete silence, and saw this snail sunbathing under a parasol of green leave.

The silence and nature had made me soft, with indeed a disinterested attention, but active attention anyway, not passive.

After years of – at times – hectic corporate life, and after a semi-pause of about four years, I realized it was only now that I started to cool down, to wind down. It was only now that I started to enjoy that state of detachment from Chronos time, detachment from anything, actually.

It should therefore not come as a surprise that my next essay in this series will be about… pause.